English | Māori
AKORANGA WHĀNUI: Te hokinga ora mai ki te kāinga
Whakamāramatanga
E whā ngā ture o te Water Safety Code hei āwhina i ngā tamariki me ō rātou whānau kia ōra ai ki te taha wai.
-
Kia rite
-
Kia noho tahi ngā mātua me ngā tamariki
-
Kia mārama ki ngā mea whakararu i te tangata
-
Kia mārama ki ngā āhuatanga whai ōranga ki roto, ki runga, ki te taha hoki o te wai.
Whāinga Paetae
Te Marautanga o Aotearoa
Hauora 4
Waiora
Haumarutanga (4)
Ka kimi, ka whakamahi mōhiohio i ngā horopaki huhua hei whakatau, hei whakatinana i ngā kōwhiringa haumaru.
Koiri
Akoranga koiri 2
Ka whakaatu i tōna hiahia ki te ako i ngā pūkenga koiri me ngā rautaki koiri, ā, ka whakawhānui atu i ōna āheinga koiri.
Te Aho Matua
Te Ira Tangata
Nā te haumaru o te akomanga, nā ngā kaupapa pū nō te āo Māori hei tuāpapa ako, ka hīkākā katoa te tauira kia tahuri mai ki te ako.
1.2 - Ko te tangata, he kakano i ruia mai i Rangiātea. E kore koe e ngaro. Engari, ko tā ngā mātua, ko tā te whānau, ko tā te kura hoki, he awhi, he whāngai, he whakaako i te tamaiti kia tupu ora ai tōna katoa i roto.
Te Reo
2.3 - He taonga te reo Māori i roto i te Tiriti o Waitangi, he reo tūturu hoki i roto i te Ture mo te Reo. Engari kāhore he painga o te Tiriti, o te Ture rānei, mehemea kāhore te reo i roto i te whatumanawa, i roto i te ngākau, i roto hoki i te māngai o te iwi Māori.
Te Ao
4.6 - Ka whakapono, ka mārama te ākonga ki tōna tūranga ki te ao Māori. Ka tupu hoki ia hei kaitiaki i te taiao. Āhuatanga Ako
5.10 - E hihiko ai te ākonga ki ngā mahi ako, me whai whakaaro ki ngā āhuatanga o te wāhi ako. Ki konei, whakaohooho ai i te wairua o te ākonga kia tahuri mai ki te ako. E tika ana kia toro atu ki wāhi ako kē atu: te marae, te ngahere, te taha moana, te wharepukapuka, te whare pupuri taonga.
Wai Puna
Whakapapa
Tangaroa/Tāwhirimātea.
Mātauranga
-
Te whakarongo ki te wai.
-
Te mārama i ngā āhuatanga o te wai.
-
Kia tika ngā mahi i ngā wā katoa.
Tikanga
-
Takirua ki uta, takirua ki tai.
-
Koti whakaora.
-
Kaua e huri tuarā ki te wai.
-
Whakahoki koha.
-
Mā te whakaharatau koe e whakaora.
-
Whakamahia ngā momo hangarau mo te whakapā atu, whakapā mai.
-
Ko ngā kaitiaki ngā kaiurungi.
-
Kia tika te tākaro.
Putanga ako
Ka ako:
-
I ngā ture e whā
-
Ki te āta whakarongo me te mārama hoki ki ngā āhuatanga o ngā wai
-
Ki ngā mahi whai oranga ki ngā momo wai katoa
-
I ngā tikanga whai oranga.
Paearu Angitū
Ka tāea e ngā ākonga te:
Tautohu i ngā kaitiaki o ngā momo wai ki Aotearoa nei. Whakarite akoranga ki te whakaako i ngā tikanga mo te āta whakarongo me te tino mārama ki ngā āhuatanga o ngā wai.
Hanga i tetahi tuhinga pātū e whakaatu ana i tētahi o ēnei:
- Ngā ture e whā
- Ngā mea tūkino i te tangata whakawhiti kōrero mo te whai oranga.
Rauemi
Atlases and maps from the school library.
Atlases and maps - from school library
Blank map of local environment
Places and place names website link
Kia Maanu Kia Ora Water Safety code Brochure
Water Safety and Awareness Competencies from the Water Skills for Life programme
Hei mahi
Wānanga 1
Ngā Atua me ngā Kaitiaki
Tirohia tēnei karakia hei tuāpapa mo tēnei wānanga.
1. Te pakanga a Tangaroa rāua ko Tāwhirimātea
He pakanga mai rānō te pakanga o ngā atua nei a Tangaroa rāua ko Tāwhirimātea. He tirohanga tēnei ki ngā tohu o te pakanga pēnei i ngā āwha,ngā marangai, ngā ngaru nui. He tauira pai tēnei kōrero mo te āta mārama i ngā tohutohu o ngā huarere.
He maha ngā kaitiaki ā iwi. He mahi rangahau tēnei mā ngā tamariki kia tirohia ngā kaitiaki o tō rātou ake wāhi.
Hei tauira:
- Hinemoana
- Taniwha
- Kiwa
- Kaitiaki
2. Me whakarite ata panahiko ki te whakaatu i ngā kōrero mo ngā kaitiaki e toru
T(Kātahi anō kia rangahautia) Me whakaatu mai:
- Te ingoa o te kaitiaki me te hononga ki a Tangaroa (pēnā he tamaiti, horekau hononga raini)
- Nō hea ēnei kaitiaki (te takiwā, iwi)
- He pūrākau mo te kaitiaki nei?
- He aha āna mahi tiaki i te hunga tangata?
Wānanga 2
He tino pukenga te mārama i ngā tini āhuatanga o te wai
He pūkenga nui kia noho haumaru te tangata i ngā wā katoa. Ko te whāinga o tēnei akoranga, ka tirohia ngā tikanga mo te mārama i ngā āhuatanga wai:
-
Te whakamahi i ngā matapae huarere.
-
Te pānui i ngā matapae ngaru.
-
Te whakarongo ki ngā matapae o Tangaroa.
-
Te mārama me te tautohu i ngā ia o te wai.
-
Te mārama me te tautohu i ngā momo ngaru.
-
Te kite i ngā tohu kino.
-
Te rapu i ngā mea whakararu i te tangata, ngā mea tē kitea.
-
Nga wai kōaro me ngā wai karekare.
1. He mahi takirua, takitoru raini tēnei mahi. Tukuna tētahi kaupapa (nō runga nei) ki ia rōpū hei āta wānanga mā rātou. Whai muri mai, ka huri ki ngā tamariki katoa, whakaako ai.
Kia 15 mēneti te roa.
Meanei ētahi kaupapa kia puta mai i roto i ngā whakaakoranga:
- Te kaupapa.
- Ētahi āhuatanga o te kaupapa.
- Ngā āhuatanga matua o te kaupapa.
- Me pēhea te tautohu?
- He aha ngā hua o tō mārama ki tēnei kaupapa?
- Māhea tēnei kaupapa e āwhina te tangata kia whai oranga?
- E hāngai pū ana tēnei kaupapa ki tēhea momo wai?
- He tauira?
Wānanga 3-4
1. Te whakaaturanga. Kia 15-20 mēneti te roa
Wānanga 5
Ngā tikanga haumaru
Pātai: He aha ētahi tikanga haumaru kia ora ai te tangata ki ngā momo wai?
1. Me tono atu ki ngā rōpū matatau: Water Safety NZ, Surf life saving, DOC, ōtira, ki ngā hunga mōhio i ngā āhuatanga o te wai.
Toro atu te reo pōwhiri kia tae mai rātou ki te kōrero tahi me ngā tamariki, kia hui tahi raini ki te taha wai. Ko te kaupapa kōrero, ko te haumaru o te tangata ki ngā momo wai. Mehemea ka haere ki te wai kōrero ai, me whai wā ngā tamariki ki te whakamahi i ngā tini akoranga pēnei i te karakia, te mihi, te koha.
Wānanga 6
Te hanga pānui whakaahua
1. Whakarite he whakawhiti korero ā akomanga mā ngā tikanga haumaru e whā
Water Safety NZ Community Resources website
Nā ngā korero kua puta, ka tuhituhi i ngā momo matepā, i ngā momo tikanga haumaru mo te wai.
2. Nā ēnei tuhinga
Nā ngā rauemi kei raro iho me ngā akoranga nō tēnei kōwae ako whānui ka hanga ngā tamariki i tētahi pānui whakaahua mo tētahi o ēnei kaupapa.
- Me pēhea te tautohu i ngā momo matepā o te wai.
- Ngā tikanga haumaru e whā me ngā ture whānui ki te taha wai.
Ngā rauemi kia whakatā
Whakairihia ngā pānui whakaahua
(Kia whai wā, he pai hoki te whakarite i tētahi whakaaturanga mā te pouaka whakata).
Wānanga 7
Ngā rautaki haumaru
1 Whakatāngia ia tauira (kua whakarārangi ki raro iho nei) ki te pepa rahi A3. Ka noho ko ia tauira hei kaupapa wānanga mā ngā tamariki. He aha ngā tikanga haumaru mo ia tauira? Tuhia ngā kōrero ka puta i te wānanga ki taua pepa A3. Mā te kaiako ngā kōrero e ārahi ki te tika.
Hei tauira
Te rautaki haumaru, whai oranga
Kei tātahi koe e hia kaukau ana.
Kei hea te wāhi tika kia kaukau?
Me pēhea te kuhu tika ki te wai?
E horo whati mai ana ngā ngaru -
- Me aha koe?
Me kaukau ki waenganui i ngā haki whero me te kōwhai, ki ngā wāhi e pai ai te titiro o ngā kaiwhakaora ki a koe. Me noho ki te wai pāpaku, kaua e kaukau takitahi, me ruku ki raro i ngā ngaru e whati ana.
Kua tae tauhou atu koe ki tētahi roto.
I mōhio rānei koe he wāhi haumaru tēnei mo te kaukau?
Ka horo hōhonu te wai –
- Me aha koe?
Kimihia ngā tohu whakatūpato, me mārama ki ngā pae huarere, pātai atu ki tētahi o ngā tangata whenua, kaukau ki ngā wahi kua tohua hei wāhi kaukau, āta kimihia ngā tohu o ngā matepā (pēnā ki ngā au, toka, rākau kei raro i te wai), whakamātauhia te hōhonu o te wai i mua noa atu i te kuhunga ki roto.
E kaukau ana koe ki te puna wai, kātahi ka ohorere koe i te hōhonu o te wai.
- Me aha koe?
- Kia tau te hinengaro
- Takahuri tō tinana kia mānu ā tuara.
- Me huri kia ārahi o waewae i te tinana. Ko te take, kia kite atu i ngā mea e haere mai ana.
- Me tīmata te mahi kōue ki te taha. Me mau i tētahi peka rākau, aha raini hei toronga atu. Me karanga atu.
E tākaro ana koe kātahi ka whara koe ki roto i te wai.
- Me aha koe?
- Ka ahatia mehemea ko tō hoa kē tēnā i whara ki roto i te wai?
- Kia tau te hinengaro
- Whakamānu, kōue me te whana
- Pōwhiritia atu
- Karanga atu
Mehemea ko tō hoa kē tēnā, whiua atu he taputapu mānu ki a ia. Kaua koe e kuhu ki roto i te wai. Karanga atu ki ētahi atu kia āwhina.
E hī ika ana koutou ko tō whānau kātahi ka takahuri te waka. E rima tekau mita te tawhiti ki uta.
- Me aha koe?
Me piri tahi koutou ko tō whanau. Ko ngā kaumātua, ngā tamariki me te hunga tūroro kei waenganui. Kaua tēnei piringa e whati. Me pupuri ringa i ngā wā katoa.
Whakamahia i ngā kaukau whai oranga kia tae ki uta.
Kei tātahi koutou ko tō whanau.
Horekau ngā haki whero me te kowhai, ā, e karekare ana te moana.
- E pai ana te hāere ki te kaukau?
- Me pēhea te kōrero ki ngā mātua.
- Ka kite koe i tētahi tangata kua mau e tētahi kauere
- Me aha koe?
Āta kimihia ngā tohu whakatūpato. Kaua e kuhu ki te wai e kino, e karekare rānei te rere.
Karanga atu, ringi atu ki tētahi atu kia haere mai ki te āwhina.
Me noho koe ki uta.
Whiua atu tētahi taputapu mānu hei mea āwhina.
Aromatawai
- He whakaaturanga o ngā kaitiaki
- Ngā whakaaturanga o ngā wānanga 3-4
- He pānui whakaahua ō ngā ture e whā me te tautohu i ngā matepā
- Ngā whakaaro i puta i te wānanga 7
- Ngā mahi haratau ki te taha wai
