skip to main content
Site banner

English | Māori
 

AKORANGA WHĀNUI: Tō tātou awa


Whakamāramatanga


He mahi rangahau i tētahi awa o te kāinga. Rangahaua tōna hītori, tōna pūtaketanga, ōna āhuatanga katoa, he aha hoki e hirahira ai ki te takiwā nei. He mahi ā rōpū tēnei.

Whāinga Paetae

Te Marautanga o Aotearoa

Te Reo Māori

Taumata 1 (He Pakari) Ā-waha (2)

Ka whakapuaki kōrero e hāngai ana ki ngā kaupapa o te wā.

Taumata 2

Ā-waha (4)

Ruku hōhonu ki te kaupapa. Whakawhānui te whakaaro. Ā-Tā (7)

Ka whakarite mahere hei whakatakoto whakaaro. 

Taumata 3

Ā-waha (2)

Kia kaha ki te kōrero, tuku pātai hoki e pai ai tō mārama ki te kaupapa. Nā kōna, ka hua mai ko tōu ake whakatau mo te kaupapa.
Ā-Tā (7)

Whakamahia ētahi rautaki rangahau.

Hauora, Taumata 3

Haumarutanga (4)

Ka tautohu, ka whakamahi i ngā tikanga haumaru.

Tikanga ā iwi
Te Wāhi me te Taiao

3.2 - Ka kōrero ngā ākonga mo te hōhonutanga o ngā hononga o te tangata ki ngā wāhi motuhake, ki te taiao hoki.

Te Aho Matua

Ngā Iwi

3.4 - E tū poho kereru ana te ākonga ki tōna ake whānau, hapū, iwi hoki. Kia mōhio te ākonga ki tōna whakapapa me tōna pepehā. Ka whai wāhi hoki ki iwi kē atu, ki ngā iwi taketake hoki o tāwāhi. 

Te Ao

4.2 - Kia kaua te tamaiti e herea ki te ao kohatu. Kia wātea hoki ia ki te kapo mai i ngā painga, i ngā māramatanga katoa o te ao whānui.

4.6 - Ka tupu ngā tamariki hei kaitiaki i te whenua, i te moana, i ngā ngahere. Ka mau hoki ki ngā tikanga tuku iho mo te noho hei kaitiaki i ēnei wāhi.

Ahuatanga Ako

5.3 - Me ngana te ākonga ki te ako. Ka tino rata te ākonga ki te noho tahi me tētahi pakeke hei āwhina nui, hei toka tū moana i roto i ngā mahi.

Te Ira Tangata

5.10 - He whakahirahira kia pai ngā āhuatanga o te wāhi ako hei whakaohooho i te wairua o te tamaiti kia tahuri mai ia ki ngā mahi ako. Me whakawhānui hoki te wahi ako ki ngā marae, ki ngā ngahere, ki waenga parae, ki te taha moana, ki ngā wharepukapuka, whare taonga me ēra atu whare whāngai i te puna mōhio.

Wai Puna

Whakapapa

  • Ngā atua o te awa

  • Ngā hononga o te tangata ki ngā awa

  • Ngā hononga o ngā whānau, hapū me ngā iwi ki a rātou anō

Mātauranga

  • Ngā hua o ngā taputapu whakamānu

  • Ngā mahi whai oranga ki roto i te wai

Tikanga

  • Kia mārama ki ngā tikanga katoa o te awa e tika ai ngā mahi ki runga, ki roto, ki te taha anō hoki,ā, kia hoki ōra
    atu ki te kāinga.

 

 

Putanga ako

Ka ako:

  • Ngā āhuatanga o te rangahau, te whakawā me te tuku pātai mō tetahi awa nō te kainga

  • Ngā āhuatanga motuhake o te awa

Paearu Angitū

Ka tāea e ngā ākonga te:

  • Rangahaua tētahi kaupapa motuhake
  • Te whakaputa kōrero i tāna e kite atu ai

Rauemi

Atlases and maps from the school library.

Atlases and maps - from school library

Blank map of Aotearoa

Blank map of local environment

Places and place names website link

 

Hei mahi

He tīmatanga

Ka titiro ngā tamariki ki te pūrākau, Te Tai o Poutini. Ko ia te kaitiaki o te mauri o te pounamu. (https://www.wcdhb.health.nz/about-us/west-coast-legend-poutini/)
He pai kē atu mā ngā tamariki tētahi kaitiaki o tō rātou ake kāinga e whiriwhiri.

Te pātai/Uiuinga - Pēhea tō tatou awa?

 

Wānanga 1

He tīmatanga

He rangahau te mahi, he mahi ā rōpū hoki. Ko te tino whāinga o te kaupapa nei kia āta tirohia, āta rangahaua ētahi āhuatanga tawhito, o ināianei hoki, mō te awa. Meanei ētahi kaupapa rangahau.

Ingoa
  • Nō hea te ingoa o te awa?
  • Kotahi noa te ingoa, he ingoa rerekē raini ki ngā wāhi rerekē
  • Te rangahau i ngā ingoa o ngā manga, ngā repo, ngā roto e tūhono ana ki te awa
  • Ngā ingoa o ngā wāhi whāngai i te awa
  • Te ingoa o te pūtake o te awa
  • Ngā ingoa o ngā mea e noho ana, e ora ana ki roto i te awa (kai, rauemi)
  • Ngā ingoa o ngā whenua e wāwahitia ana e te awa
  • Ngā ingoa o ngā whānau, hapū, iwi e noho ana ki ngā tahataha o te awa
Kia
  • He aha ngā momo kai ki roto i te awa?
  • He aha ngā tikanga kohikohi kai? Arā, te karakia, ngā wāhi me ngā wā tika kia kohikohi kai, te takoha me ngā whakatūpatotanga
  • He aha ngā kai o ngā tūpuna? E pai ana kia kai tonu tātou i ēnei rā?

Mehemea kāhore e ora tonu ana ngā momo kai o ngā tūpuna, me pēhea tātou e whakaora mai anō?

  • Kia mārama ki te oranga o ngā momo kai arā, te hurihanga ora
  • Hei āhea ngā wā tika kia kohikohi i ngā momo kai?
  • He aha ngā tikanga mo te kohi i ēnei kai
  • He aha ngā mahi a ngā tūpuna mo te kōtututia, te whakamaroke hoki i te kai?
Rauemi
  • He aha ngā momo rauemi i kohikohitia e ngā whānau, hapū, iwi raini?
  • I pēhea te kohikohi?
  • He aha ngā tikanga kohikohi? Arā, te karakia, ngā wāhi me ngā wā tika kia kohikohi, te takoha me ngā whakatūpatotanga
  • Mo te aha ēnei rauemi? (tukutuku, rāranga, aho)
  • Ki hea kohikohi i ngā momo rauemi?
  • He kaitiaki ā wairua, kaitiaki ā tinana raini tō ēnei rauemi?
He huarahi
  • I pēhea ngā mātua tūpuna te whakamahi i te awa hei ara haere?
  • He aha ngā momo waka i hoea ai e rātou?
  • Pēhea te tārai i aua momo waka?
  • Ko tēhea te rākau e tika ana?
  • He aha ngā momo tikanga mo te whakairo waka?
  • He rerekē ngā waka hī ki ngā waka kotiti?
  • He aha ngā tikanga whakamārama i ngā āhuatanga o te awa kia pai ai te hāere?
  • Me pēhea te whakatere i te awa?
  • Ngā ingoa o ngā momo au, ngā momo ia me ngā momo tohu mo te whakatere waka
  • Hei āhea ngā wā tika kia te whakatere waka i te awa?
  • Ko wai ngā tāngata, ngā rōpū e whakatere ana i te awa inaianei?
Kaitiaki
  • Ko wai ngā kaitiaki tūturu o te awa?
  • He aha ngā kōrero tuku iho e pā ana ki ēnei kaitiaki?
  • Ko wai ngā kaitiaki o ēnei rā? Pēnei i ngā iwi, ngā Rūnanga, Te Papa Atawhai.
  • He aha ngā whakaritenga o ngā rōpū tiaki kia ōra ai te awa?

 

Aromatawai

Meanei ētahi momo putanga kia whakaatu i ngā kitenga

  • Whakatūria he whakaari
  • Whakaputa rangahau ki ngā hui ā iwi
  • He kōrero, he pūrongo ki te hui ā tau mo te marae
  • Tukua he rīpoata ki te rōpū whakahāere i te iwi, rōpū tiaki i ngā rawa o te iwi
  • Te whakarite hāerenga i te awa mā runga waka. Me whai wā ki te ako i ngā tini kōrero e pā ana ki te awa.
  • He pikitia nui ki ngā pātū o te kura, pātū o tetahi whare nui o te hapori
  • Te tito waiata, mōteatea, pātere, waiata-ā-ringa, haka, rotarota
  • He pūrongo-ā-pikitia o ngā kitenga
  • He hononga mauroa ki tētahi rōpū tiaki awa (pūtaiāo, manaaki whenua, manaaki wai) kia mahi tonu i ngā kaupapa rangahau
  • He kiriata

 

 
 


Hauora

Kua whiria ēnei rauemi ki ngā kaupapa e whā:

Waiora – Te hauora me te tupu o te tamaiti

Piki mai, kake mai. Homai te waiora ki ahau.

Ki konei, ruku atu ai ngā ākonga ki ngā wāhanga hauora (kai, me ngā āhuatanga o te tinana) e tika ai tōna oranga ā hinengaro, ā tinana, ā wairua hoki.
Ka wānanga hoki i ngā āhuatanga mo te whanaketanga, me ngā tikanga haumaru.

Koiri - Te korikori me te whakaatu pūkenga

Ko te piko o te māhuri, tērā te tupu o te rākau.
Ki konei ruku atu ai ngā ākonga ki ngā āhuatanga o te korikori tinana. Ka whai wāhi hoki ki te whakaatu i ngā pūkenga kua akongia e rātou.

Taiao - Hauora me te taiao

Hāhā te whenua, hāhā te tangata.
Ka wānanga tahi ngā ākonga i ngā tini hononga mauroa o te tangata ki te taiao, kā mutu, he aha hoki ngā mahi whakarauora i te taiao.

Tangata - Te tangata me ōna hononga

He taura taonga e motu, he taura tangata e kore e motu.

Ka wānanga tahi ngā ākonga i ngā tini hononga o te tangata, ki a ia anō, ki tētahi atu hoki. E whā ngā wāhanga o te hauora.

Te wairua

He hononga nui tō te wairua ki tā te tirohanga māori. No reira, ka aro tēnei kaupapa ki ngā tikanga māori, ki ngā kawa, waihoki, ki te reo māori.
He mea ārahi tēnei kaupapa i ngā mahi whakaako, me ngā mahi ako, kia haumaru, kia ao māori i ngā wā katoa.

 

 

 

 

 

Wai Puna Model

Wai Puna is central to the development of the water safety Unit Plan available for kaiako in Kura Kauapapa Māori and mainstream kura, primarily for Years 1 - 8. 

 

 

 
+ Text Size -